Profil i një rebeli: Faktet e panjohura për Dom Ndre Mjedën

Përplasjet me Gustav Mayerin për gjuhën shqipe e nga ana tjetër letrat miqësore, veprat dedikuar atij dhe dhuratat, por edhe kontributi i pashoq për pjesën dërrmuese të veprave madhore të albanologut austriak....

1. Sa herë u përplas me disiplinën e me rregullat e kohës, Ndre Mjeda gjeti mënyrën dhe u rebelua. Ishte fillimi i vitit 1897, kur shkrimtari Leonard De Martino botoi në Bari veprën e tij “La questione Albanese-orientale e la nuova crociata, con appendice”. Në shtesën e veprës, autori përfshiu edhe poezinë e Ndre Mjedës “Vaji i bylbylit”, përkthyer në italisht. Ky është përkthimi i parë që i bëhet poezive të Mjedës në italisht. Për herë të parë këtë e kishte bërë Pal Moretti me poezinë e Mjedës “Varri i Skanderbegut” në vitin 1891. Mbas gjashtë vitesh vjen përkthimi në italisht i një poezie tjetër të Mjedës.

Por, ndërsa Moretti e kishte bërë këtë në konfidencë me Mjedën, De Martino e kishte bërë dhe publikuar, madje të shoqëruar me një koment që e implikonte figurën e Ndre Mjedës, pa dijeninë e autorit. Kjo ndodhte në një çast kritik, në kohën kur poeti po përgatitej të kthehej në atdhe, atje ku ishte turku. De Martino kishte komentuar: “Kangë simbolike, ose ankim i poetit të dëshiruem për lirinë e atdheut”. Kjo implikonte edhe klerin katolik, i cili ruante një status quo me administratën lokale të vilajetit të Shkodrës. Mjeda detyrohet të protestojë, duke thënë se botimi është bërë pa lejen e tij edhe pse vinte në dukje ide dhe aspirata të përbashkëta me De Martinon.

Gjithsesi ai implikohej ndaj të dy palëve. Letra e protestës u shkrua nga Mjeda nga Portoreja (Kraljevica), më 25 prill 1897 dhe iu drejtua arqipeshkvit të Shkodrës, Emzot Pashk Guerinit. Poeti, në të vërtetë rebel, aty bëri një prapaktheu: Duke kundërshtuar vetveten, ai kundërshtoi rebelimin e tij, kishte kundërshtuar atë që kishte thënë De Martino, megjithëse pa lejen e autorit: Poeti bëri një deklaratë që asnjëri nuk mund ta besonte, që gjoja ai as e njihte De Martinon! Është një shprehje e tragjedicitetit që përjetonte shpirti i Mjedës.

Për të vërtetuar se nuk kemi të bëjmë me një rast të shkëputur, por me atë që përjetoi në të vërtetë Mjeda gjatë viteve të studimeve jashtë atdheut, mund të sjellim në mend se katër vite më parë, më 15 janar 1893, Mjeda njoftoi Meyerin në konfidencë dhe jo pa një farë krenie, se poemën e tij “Vaji i bylbylit” e kishte përkthyer në italisht nga De Martino. Madje ankohet se ky variant nuk është botuar ende. Kjo provon të vërtetën e madhe se Mjeda pati lidhje dhe letërkëmbim me De Martinon. Shuteriqi e quajti “Skandali De Martino”, por ne mendojmë se ishte “Drama Ndre Mjeda”: Ngjarja e vitit 1897, nuk tregonte ndonjë gjë të veçantë për De Martinon, ndërsa për Ndre Mjedën ishte ndryshe: Ishte plot ëndrra për t’u kthyer në atdheun e robëruar dhe për të marrë përsipër detyrën e misionarit të kombit. Është e vërtetë se emri i poetit u zu në gojë nga rrethe e personalitete të ndryshme, por ndërkohë ai nuk pati pasoja, madje vazhdoi të mbetej profesor i filozofisë në seminarin e jezuitëve në Kraljevica.

Kjo ngjarje vetëm sa na rikujton Mjedën në dy çaste të tjera analoge. Para dhjetë vitesh (më 1887), profesor i muzikës në Cremona, Mjeda pati protestuar tek eprori i tij At Dedë Pasi SJ, për shkak të këshillës së Atë Junggut “Mos u mërzit”. Kjo frazë u gjet në kartolinën që i kishte dërguar padreja nga Shkodra, për ditëlindje e që në një farë mënyre e implikonte Mjedën para eprorëve. Lexuar në nëntekstin e vet, kuptohej se Ndre Mjeda kishte raporte të afërta me Junggun, të cilit i ishte ankuar për jetën që bënte në seminarin Da Vida të Cremonës. E vërteta ishte ajo që kishte shkruar Junggu, sepse është thënë disa herë nga bashkëkohësit se Mjeda ishte kundër displinës së rreptë të seminarit, si edhe kundër prirjes për ta mbajtur atë jashtë atdheut.

Zotërojmë dokumente që e provojnë se Jungu, menjëherë pas vdekjes së babait, kishte qenë tutori i dy djemve të mbetur jetimë, të cilët i kishte afruar me jezuitët e Shkodrës. Ishte Junggu ai që i kishte regjistruar në Seminarin Papnor të dy jetimët e nënë Lukes. Junggu qe ai qe botoi krijimet e para të Mjedës (Shahiri Elierz). Junggu ishte ai që i dërgoi Mjedës nga Shkodra librin e tij “Fjalori shqip”, në gusht 1896, ndërsa ishte Ndre Mjeda ai që përpunoi dhe përgatiti për botim librin e Junggut “Visari i Kongregacionit” (1930). Këto fakte provojnë se Atë Junggu ishte miku, njeriu i afërt i familjes, tutori dhe njeriu konfidencial i vetë Mjedës. Edhe kartolina e urimit që i dërgon poetit për ditëlindjen provon se Atë Junggu ishte i vërtetë kur i shkruan Mjedës së ri që të mos mërzitet, ndërkohë që vetë poeti proteston më kot.

Analoge është protesta që bën Mjeda me rastin e letrës apokrife dërguar konsullatave të huaja në Shkodër, në emër të kryengritësve malësorë mirditorë. Në shkurt 1902. Me këtë rast Mjeda kritikohet se ka prishë gjendjen e statuquos në mes të klerit katolik dhe administratës turke në Shqipëri, mirëpo ai përsëri vazhdon me zakonin e vjetër: justifikohet dhe proteston.

Të gjitha protestat e rebelit Mjeda, nuk janë gjë tjetër veçse alibira për të shmangur konfliktet e hapura me eprorët. Sa herë që rebeli Mjeda ka bërë hapa të tillë të guximshëm, kur e ka kuptuar për pasojat, ka gjetur mënyra dhe është tërhequr në mënyrë strategjike.

2. Përfundimi i studimeve në kursin e Teologjisë në Gorizia, si edhe emërimi i tij si profesor i filozofisë në Krajlevica, përkon me rifillimin e letërkëmbimit me Gustav Meyerin, si dhe me një angazhim të ri në fushat e studimeve albanologjike të At Andrea Mjedës. Kësaj faze i përkasin trembëdhjetë letra të njohura: gjashtë të hartuara në gjermanisht nga Meyeri prej Graci dhe shtatë të shkruara në italisht nga Mjeda (njëra nga Gorizia dhe gjashtë nga Kraljeviica), gjatë vitit shkollor 1895-1896. Mjeda synonte që përmes letrave të nxiste albanologun austriak Meyerin, që të angazhohej sa më gjatë e sa më intensivisht në studimet e botimet shqiptare.

Letrat e tij dërguar Meyerit janë plot lutje, përgjërime, lavdërime, këshilla, sqarime shkencore, dhurime librash, por edhe dhurime të punëve e studimeve të tij. Mjeda i bëri lavde Meyerit jo rastësisht, përmes poezisë “Gjuha shqype”, të cilit ia kushtoi poezinë, por i dhuroi atij edhe tekste gege me fjalë e fraza dialektore, si edhe libra e revista që botoheshin në Shkodër. Por kjo është vetëm njëra anë e tij, sepse në krahun tjetër ai hyn në debate shkencore me te, me takt e kujdes të madh, por në mënyrë të detajuar mbi gjuhën shqipe. Njëkohësisht ai vlerëson kontributin e madh dhe autoritetin absolut të tij në rrethet shkencore europiane.

Ndërsa Meyeri kishte interesa shkencore në disa gjuhë, Mjeda bëri përpjekje që ta orientonte atë kryesisht drejt studimeve albanologjike. Shqiptarët duhet t’ia dijnë shumë për nder Mjedës, për atë që bëri për ta afruar një gjuhëtar të tillë të shquar pranë studimeve albanologjike. Ai parashikonte se një angazhim më i madh i Meyerit në studimet albanologjike do të luante një rol të dukshëm në mbrojtje të interesave kombëtare të shqiptarëve. Shumë shpejt, përpjekjet e Mjedës dhanë rezultatet e veta. Frutet më të shumta në këtë drejtim do t’i shohim gjatë viteve 1896-1897, kur Meyeri do të botojë “Studime shqiptare” V dhe VI, si edhe do të punojë për të dërguar në shtyp “Studime shqiptare” VII.

Vështirë të besojmë se Meyeri do të kishte qenë ky që qe, një nga albanologët më të mëdhenj, nëse nuk do të kishte pasur nxitjen dhe bashkëpunimin e Ndre Mjedës. Dhe kjo nuk ndodhi rastësisht: Mjeda ishte një patriot i flaktë dhe shkencëtar i ri, ndërsa Meyeri ishte një shkencëtar i pjekur dhe shumë i kualifikuar që interesohej për shqipen, në kuadrin e studimeve balkanologjike. Ai shihte tek prifti i ri shqiptar një studiues të talentuar me të ardhme, si edhe një bashkëpunëtor të shkëlqyer në studimet shqiptare.

Së fundi, megjithëse në distancë, kishte njohur tek Mjeda një mik të sigurtë e të sinqertë. Letërkëmbimi në mes të tyre, sidomos ai i fazës së dytë (1895-1896), flet për një bashkëpunim të frutshëm, i cili pati një grafik në rritje, që u finalizua me botimin e “Studimeve shqiptare” VI (Vjenë, 1897). Kjo shihet edhe në mënyrën se si evoluoi fjalori dhe toni gjithnjë më miqësor e gjithnjë më vlerësues i Gustav Meyerit ndaj Ndre Mjedës, brenda dhjetë muajve të fundit (mars-dhjetor 1896):
-Krejt i juaj (letra e Gustav Meyerit e 4 marsit 1896).
-I juaji me shumë stimë (letra e Gustav Meyerit e 15 majit 1896).
-I juaji plot stimë (letra e Gustav Meyerit e 30 qershorit 1896).
-I juaji, tejet i përulur (letra e Gustav Meyerit e 28 nëntorit 1896).
-Jam i Shkëlqesisë suaj, tejet i përulur (letra e Gustav Meyerit e 27 dhjetorit 1896).

Me gjithë punët e tij të shumta, Meyeri u tregua i gatshëm për t’i dërguar Mjedës informacionin që i mungonte rreth botimeve shqipe, gjatë viteve 1893-1895. Në shkurt 1896 Mjeda pranoi që të bashkëpunojë me Meyerin në fushë të studimeve rreth gjuhës shqipe. Meyeri i ankohet Mjedës sepse nuk ka gjë të sigurtë nga dialekti shkodran dhe pothuaj asgjë nga dialektet e Malësisë së Veriut. Ai u entuziasmua kur mësoi se Mjeda po punonte në drejtimin ku studimet albanologjike kishin mangësira e pasaktësira. Ai inkurajon studimet e albanologut të ri shqiptar, si edhe shpreh keqardhjen kur mëson se Mjeda për momentin nuk mund të merrej me shqipen për shkak të angazhimeve të shumta të tjera.

Prifti shqiptar do të rifillojë të merrej intensivisht me shqipen vetëm nga fundi i vitit 1896. Hëpërhë, Meyeri e nxit Mjedën të vazhdojë për të mbledhur gjithçka në shkodranishte në dialektin e malësorëve të veriut, si edhe në atë të Mirditës. Ai i lutet Mjedës që të sqarojë tingujt në toskërisht dhe përgjegjësit e tyre në gegërisht. Duke pasur besim tek Mjeda si njohës i saktë i të folmeve e dialekteve të ndryshme të shqipes, si edhe zotërues i shumë gjuhëve të huaja, Meyeri kërkon të përcaktojë me ndihmën e tij, kufijtë dialektorë në mes të gegërishtes e toskërishtes. Mjeda ishte i vetmi nga shkrimtarët gegë që zotëronte dialektin toskë. Gatishmëria e Ndre Mjedës për ta ndihmuar me tekste e materiale të tjera, me këshilla e sqarime, e shtyn Meyerin që të ndihet i detyruar ndaj tij, aq më tepër se parashikon që do t’i duhen shumë kohë që të lirohet nga punët e lodhshme.

Në mes të letrave të kësaj faze dallojmë dëshirën e madhe të Gustav Meyerit, për të njohur personalisht albanologun e ri At Andrea Mjedën. Më 27 dhjetor, duke i uruar Vitin e Ri, ai shpreh shpresën se gjatë vitit 1897 do të njihen personalisht. Kjo lidhet me mundësitë reale që ekzistonin në këtë kohë për të dy albanologët: të dy jetonin fare pranë njeri-tjetrit, njeri në Grac dhe tjetri në Kraljevica. Nga ky letërkëmbim del se po bëheshin përpjekje në Shkodër për krijimin e shoqërisë “Bashkimi”, si edhe për planet për dërgimin e At Ndre Mjedës atje si kryetar i saj. Ishte koha kur Meyeri dhe Pederseni ishin mënjanuar paksa nga fusha e studimeve albanologjike. Ndërsa shumë pak studiues merreshin me gjuhën shqipe, interesimi dhe punimet albanologjike të Mjedës merrnin një rëndësi të veçantë.

Në mes të tjerave Mjeda i tregon mjeshtrit austriak planet e tij krijuese për të ardhmen. Miqësia e tyre është forcuar: ato i rekomandojnë njerit-tjetrit botime shqipe, i huazojnë ose i këmbejnë librat shqipe njeri-tjetrit. Të dhëna me interes dalin nga ky letërkëmbim lidhur me pikëpamjet dhe përpjekjet këmbëngulëse të gjuhëtarit tonë lidhur me drejtëshkrimin e shqipes. Ai u lidh me Meyerin dhe pati pikëpamje të njëjta lidhur me drejtëshkrimin e gjuhës shqipe. Që aty mësojmë për betejën që po bënte Mjeda lidhur me drejtëshkirmin e ri, duke u përplasur me praktikën e deriatëhershme. Që në gusht 1895 Mjeda, i ankohet Meyerit për ortografinë e paravendosur “të zotërinjëve” në Shkodër, të cilët nuk duan te kuptojnë nevojën e përdorimit të drejtëshkrimit të ri, të propozuar nga Mjeda e të përkrahur nga Meyeri.

Me këtë rast, Mjeda e vlerëson shumë fjalorin e vogël shqip të Jungut, si përfaqësues i saktë i dialektit shkodran, i cili ia kalon fjalorit voluminoz të F. Rossit për nga pasuria e fjalëve e saktësia e paraqitjes së tyre. Por edhe fjalorin e Jungut e kritikon sepse është shtypur me drejtëshkrimin italianizant, që përdorej në Shkodër. Kjo ortografi, mendonte Mjeda, nuk tregonte me saktësi shqiptimin e shkodranishtes. Nga letërkëmbimi Mjeda-Meyer mësojmë se gjuhëtari ynë, në saj të natyrës së tij prej rebeli dhe debatuesi, i ka bërë vërejtje Meyerit për gabime që ai i ka bërë në shqiptimin e fjalëve shqipe, duke ia lënë fajin ortografisë shkodrane italianizante. Në prill 1896 Mjeda i ka dërguar Meyerit kësombëllën e tij të “Fjalorit etimologjik”, me shënime e shtesa. Kur ky libër, së bashku me plotësimet i bjen në dorë, albanologu austriak entuziazmohet dhe i kthen përgjigje Mjedës me vlerësime me superlative për punën që kishte bërë.

3. Ndre Mjeda është gjurmuesi, mbledhësi, përpunuesi dhe përkthyesi i pjesës më të madhe të proverbave e shprehjeve proverbiale të botuara në gjermanisht në “Studime shqiptare”, VI, 1896, Vjenë. Meyeri, në letrat e tij, e pranon haptas se një pjesë e mirë e teksteve që përfshihen në “Studime shqiptare”, VI, janë vepër e studiuesit dhe shkrimtarit të ri Ndre Mjeda. Nga një studim krahasues i këtyre teksteve me ato që përmenden në korrespondencën Mjeda-Meyer vërtetohet plotësisht autorësia e Ndre Mjedës në 206 proverbat dhe shprehjet proverbiale të përfshira në “Studime shqiptare”, VI. Kjo ka ndodhur për shkak se Meyerit i kanë munguar tekste të folmes shkodrane dhe të dialekteve të Malësive të Veriut.

Por kjo e ka shkakun edhe në projektet e Mjedës që kur ishte student i filozofisë në Chieri të Italisë (1887), synonte të paisej me fraza dhe fjali shqipe, sepse i mungonin për të hartuar drama e vepra të tjera. Tani Mjeda mendonte që ta spostonte qendrën e botimit të veprave të tij, në Vjenë. Kjo dallohet qartë në letrat që Meyeri i dërgoi Mjedës, ku mësojmë edhe se Mjeda i botoi veprat e tij nën emra të personaliteteve të shquara të kohës. Kështu ka ndodhur edhe me Nachtigalin, edhe me Emzot Lazër Mjedën. Edhe herë të tjera gjatë jetës së tij, ai përfshiu në veprat e tij fjalë të urta dhe shprehje proverbiale. Në tekstet e tij shkollore ai botoi edhe fjalë të urta edhe gjë e gjëza. Në Abetaren e tij, Mjeda përfshiu blloqe të tëra me fjalë të urta.

Ka një korrespondencë në mes të Mjedës dhe Meyerit që provon se albanologu austriak nuk i ka kuptuar gjithnjë drejtë proverbat e shprehjet proverbiale, për shkak të metaforave që përdor populli. Meyeri shpesh nuk ka depërtuar në domethënien e tyre shqip, ai jo gjithnjë ka barë krahasime dhe sqarime të goditura. Ai nuk e njihte të folmen e figurshme të gjuhës shqipe. Ka në mes të proverbave dhe shprehjeve proverbiale fjalë të turpshme, të cilat gjuhëtari dhe folkloristi Mjeda i ka vjelur dhe ia ka servirur Meyerit ashtu siç i ka gjetur dhe siç i ka përdorur populli.

Është e ditur tashmë se në të folmen e popullit kjo trashëgimi gojore e popullit, kalonte e gjitha në kuptimin figurativ, duke humbur kuptimin e shpeshtë bisedor dhe karakterin vulgar e sharës. Në këtë drejtim Ndre Mjeda kapërcente kohën e vet por edhe shekullin që do të vinte më pas. Bashkëpunimi Mjeda-Meyer do të vazhdonte edhe me “Studime shqiptare”, VII, por Meyeri u sëmur rëndë dhe vdiq në vitin 1900. Sikur nuk mjaftoi kjo fatkeqësi, një vit më vonë, edhe Ndre Mjeda u nda nga shoqëria e Jezuitëve duke u kthyer në atdhe.

4. Nga letërkëmbimi mësojmë se edhe këngët lirike, ato të trimërisë dhe legjendat mirditore, të cilat janë të përfshira në “Studime shqiptare”, VI, janë mbledhur dhe i janë shërbyer Meyerit nga Ndre Mjeda, i cili ka kërkuar që të mos përmenden emrat e luftëtarëve shqiptarë të lirisë. Një tjetër alibi e Mjedës, i cili i ka shërbyer Meyerit edhe këngë lirike e erotike, që pëshpëriteshin në rrethet e të rinjëve të kohës. Leksiku është vulgar në rastin e këngëve erotike, por me të drejtë Mjeda i ka mbledhur sepse ai leksik shpreh gjendje të caktuara shpirtërore psikologjike të popullit të tij.

Ato ishin të frymëzuara nga jeta, në kushte të caktuara historike dhe përbënin trashëgimi të kulturës shpirtërore të popullit. Është i njohur interesimi i Mjedës për folklorin shqiptar. Ai e kërkoi gjenezën e popullit të vet, gjurmoi dhe studioi folklorin, gjuhën dhe historinë e popullit me një zell të jashtëzakonshëm. Që në rininë e tij ai botoi në “Shahiri Elierz”, “Këngën e Mahmud Pashës”. Tek vepra e tij poetike kemi personazhe legjendare e mitologjike, të cilat Mjeda i kishte zgjedhur për t’iu komunikuar bashkëatdhetarëve lashtësinë e të parëve të tyre. Poezia e tij është plot frazeologjizma. Tek Mjeda gjejmë të përthithur nga letërsia gojore e popullit, mallkime, urime, përshëndetje. Mjeda është treguar një njohës shumë i mirë i miteve vendase. Sibertzi i cili udhëtoi së bashku me Mjedën, tregon se poeti i njihte mirë episodet mitologjike që takuan në rrugën Mnelë-Kçirë.

5. Në këtë periudhë Mjeda hartoi edhe një vepër tjetër të rëndësishme Fjalorin etimologjik te shqipes. Hartimi i kësaj vepre ka një histori sa interesante aq edhe të dhimbshme. Ndre Mjeda e bleu Fjalorin Etimologjik të Gustav Meyerit, botuar në Strassburg, më 1891, sapo doli nga shtypi. Ai u entuziazmua posa pa në këtë vepër njeriun dashamirës të Shqipërisë dhe albanologun e shquar. Mendohet se kjo duhet të jetë bërë shkak që Mjeda të hyjë në letërkëmbim me autorin e fjalkorit etimologjik, Gustav Meyerin. Naim Frashëri, Sami Frashëri, Kamarda, De Rada, e, në përgjithsi, tërë rilindasit, përkrahën teorinë e prejardhjes pellazgjike të popullit shqiptar dhe të gjuhës shqipe.

Ndre Mjeda falë formimimit shkencor, duke u bështetur në konceptet filologjike moderne të kohës, përqafoi teorinë e prejardhjes ilire të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe. Mjeda punoi me vullnet mbi këtë temë, shumë të dashur për të. Ai kuptoi të metat e fjalorit Etimologjik të Meyerit. Nga vërejtjet, kërkesat, plotësimet, sqarimet, komentet e shënimet e tjera, që bëri Mjeda, mësojmë se ai merrej seriozisht me etimologjinë e gjuhës shqipe, si edhe prejardhjen e kombit shqiptar. Ai gjithsesi ishte më i priviligjuar se Meyeri dhe se albanologët e tjerë, sepse njihte me rrënjë pothuaj tërë dialektet e nëndialektet e shqqipes. Meyeri e pranonte se kishte nevojë për dijenitë, vërejtjet dhe këshillat e Ndre Mjedës, njëkohësisht shprehej i çuditur dhe entuziast për punën kolosale dhe me interes shkencor të Mjedës për etimologjinë e shqipes.

Mjeda u interesua të gjejë etimologjitë e Bugges në Bezzenberger Beitrage. Mjeda punoi gjatë për fjalorin e tij etimologjik te shqipes gjatë kohës që ishte i mbyllur në seminarin e Gorizies. Ky fjalor u krijua në një mënyrë origjinale, por ndofta edhe jo fare origjinale, sepse edhe autorë të tjerë i kanë shkruar vepra e tyre në hapësirat e librave të tjerë në formë kritike, shënimesh apo plotësimesh. Mjeda e hartoi fjaalorin e tij, duke punuar gjatë për dy vite me radhë mbi kopjen e tij të Fjalorit etimologjik të Meyerit. Pas një ndërprerje dy vjeçare dhe rifillimit të letërkëmbimit me Meyerin (maj 1896), Mjeda i dërgon atij kopjen e tij të Fjalorit etimologjik, ku ishte mishëruar dorëshkrimi i veprës së tij krahasimtare.

Meyeri impresionohet sapo bjen në kontakt me punën kolosale dhe profesionale të mikut të tij shqiptar. Nga ky çast, ai e sheh Mjedën me një sy tjetër, e sheh si një personlitet të shquar, që qëndron përkrah albanologëve më të mëdhenj të kohës. Ai nuk i kursen lavdërimet për Mjedën, çka nuk ishte e zakonshme për shkencëtarët e kalibrit të Meyerit. Vëtë kërkesa e tij për ta mbajtur gjatë, edhe një vit tjetër Fjalorin është tregues për punën e madhe që kishte bërë Mjeda me këtë vepër. Menjëherë pas kësaj vjen edhe propozimi i Meyerit, i cili merrte përsipër të botonte dorëshkrimin e Fjalorit Etimologjik të Mjedës. Për fat të keq shëndeti i Meyerit keqsohet, duke bërë që kështu të ndërpritej bashkëpunimi në mes dy miqëve, sidomos plani i Meyerit për botimin e veprës së Mjedës.

Profesori austriak u shtrua në spital në vitin 1897, pa shpresë shpëtimi dhe vdiq në vjeshtën e dytë të vitit 1900. Mjeda humbi kështu shansin për botimin e veprës së tij, ndërsa Albnologjia humbi një vepër themelore për gjuhësinë shqiptare. Mbas Mjedës edhe Jokli e ka shkruar Fjalorin Etimologjik të shqipes, mbi librin e Gustav Meyerit: Ishte një praktikë e kohës. Po kështu veproi Çabej për tezën e doktoraturës në vitin 1933. Por çdo gjë nuk është e zezë: Ka shumë mundësi të gjëndet kopja vetjake e Mjedës e Fjalorit Etimologjik të Shqipes të Meyerit, që kishte brenda dorëshkrimin e Mjedës.

Ka shumë mundësi që kjo kopje të ketë mbetur diku në arkivat e Akademisë së Shkencave të Vjenës, ose në Statsarchiv të Vjenës. Ekziston edhe mundësia që libri të ketë përfunduar në Bibliotekën e Joklit dhe të ketë pasur të njëjtin fat me atë të bibliotekës së tij e cila siç dihet, mbas arrestimit dhe vdekjes e Joklit, ka përfunduar në duar të tjera. Ne e kërkuam këtë kopje në Vjenë, por koha ishte e shkurtë prandaj mendoj se ja vlen të bëhen kërkime më të gjatë në bibliotekat, arkivat ose muzeumet e Vjenës. Po edhe mund të ketë mbetur në fondet e Meyerit. Camaj ka dhënë njoftimin se biblioteka e Meyerit dhe ndoshta dorëshkrimet e tij përfunduan në nonjë antikuarjat në Frankfurt.